რა ისტორიული მიზეზები იყო COVID-19 პანდემიის დროს ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემის აღიარებისადმი წინააღმდეგობის გაწევის?

საკითხი, ძირითადად SARS-CoV-2 წვეთებით თუ აეროზოლებით გადადის, საკმაოდ საკამათოა. ჩვენ ვცდილობდით ამ დავის ახსნას სხვა დაავადებების გადაცემის კვლევის ისტორიული ანალიზით. კაცობრიობის ისტორიის უმეტესი ნაწილის განმავლობაში დომინანტური პარადიგმა იყო ის, რომ ბევრი დაავადება ჰაერით გადადიოდა, ხშირად დიდ მანძილზე და ფანტასმაგორიული გზით. ეს მიაზმატიკური პარადიგმა ეჭვქვეშ დადგა მე-19 საუკუნის შუა და ბოლოს მიკრობული თეორიის აღზევებით და რადგან აღმოჩნდა, რომ ისეთი დაავადებები, როგორიცაა ქოლერა, მშობიარობის შემდგომი ცხელება და მალარია, სინამდვილეში სხვა გზებითაც გადადიოდა. კონტაქტური/წვეთოვანი ინფექციის მნიშვნელობის შესახებ მისი შეხედულებებითა და მიაზმის თეორიის დარჩენილი გავლენისგან წარმოქმნილი წინააღმდეგობით მოტივირებული, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ცნობილმა თანამდებობის პირმა ჩარლზ ჩაპინმა 1910 წელს ხელი შეუწყო წარმატებული პარადიგმის ცვლილების დაწყებას, ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემა ნაკლებად სავარაუდოდ მიიჩნია. ეს ახალი პარადიგმა დომინანტური გახდა. თუმცა, აეროზოლების გაუგებრობამ გამოიწვია სისტემატური შეცდომები გადაცემის გზების შესახებ კვლევითი მტკიცებულებების ინტერპრეტაციაში. მომდევნო ხუთი ათწლეულის განმავლობაში, ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემა უმნიშვნელო ან უმნიშვნელო მნიშვნელობის მქონედ ითვლებოდა ყველა ძირითადი სასუნთქი სისტემის დაავადებისთვის, სანამ 1962 წელს არ დადასტურდა ტუბერკულოზის ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემის ფაქტი (რომელიც შეცდომით მიიჩნეოდა, რომ წვეთოვანი გზით გადაიცემოდა). კონტაქტის/წვეთოვანი პარადიგმა დომინანტური დარჩა და COVID-19-მდე მხოლოდ რამდენიმე დაავადება იყო ფართოდ აღიარებული, როგორც ჰაერწვეთოვანი: ის დაავადებები, რომლებიც აშკარად გადაეცემოდა იმ ადამიანებს, რომლებიც ერთ ოთახში არ იმყოფებოდნენ. COVID-19 პანდემიით შთაგონებულმა ინტერდისციპლინარული კვლევის დაჩქარებამ აჩვენა, რომ ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემა ამ დაავადების გადაცემის ძირითადი რეჟიმია და, სავარაუდოდ, მნიშვნელოვანი იქნება მრავალი სასუნთქი სისტემის ინფექციური დაავადებისთვის.

პრაქტიკული შედეგები

მე-20 საუკუნის დასაწყისიდან მოყოლებული, წინააღმდეგობა იყო იმის აღიარების მიმართ, რომ დაავადებები ჰაერით გადადის, რაც განსაკუთრებით დამანგრეველი იყო COVID-19 პანდემიის დროს. ამ წინააღმდეგობის მთავარი მიზეზი დაავადებათა გადაცემის სამეცნიერო გაგების ისტორიაშია: კაცობრიობის ისტორიის უმეტესი ნაწილის განმავლობაში ჰაერით გადაცემა დომინანტურ ფაქტორად ითვლებოდა, მაგრამ მე-20 საუკუნის დასაწყისში ქანქარა ძალიან შორს წავიდა. ათწლეულების განმავლობაში არცერთი მნიშვნელოვანი დაავადება ჰაერწვეთოვანი გზით არ ითვლებოდა. ამ ისტორიისა და მასში არსებული შეცდომების გარკვევით, რომლებიც დღემდე არსებობს, ვიმედოვნებთ, რომ მომავალში ამ სფეროში პროგრესს შევუწყობთ ხელს.

COVID-19 პანდემიამ SARS-CoV-2 ვირუსის გადაცემის რეჟიმებთან დაკავშირებით ინტენსიური დებატები გამოიწვია, რომელიც ძირითადად სამ რეჟიმს მოიცავდა: პირველი, „შესხურებით“ გავრცელებული წვეთების თვალებზე, ნესტოებზე ან პირზე ზემოქმედება, რომლებიც სხვა შემთხვევაში ინფიცირებულ ადამიანთან ახლოს მიწაზე ცვივა. მეორე, შეხებით, ინფიცირებულ ადამიანთან პირდაპირი კონტაქტით ან ირიბად დაბინძურებულ ზედაპირთან („ფომიტი“) კონტაქტით, რასაც მოჰყვება თვითინოკულაცია თვალების, ცხვირის ან პირის ღრუს შეხებით. მესამე, აეროზოლების ინჰალაციით, რომელთაგან ზოგიერთი შეიძლება ჰაერში რამდენიმე საათის განმავლობაში დარჩეს („ჰაერის გზით გადაცემა“).1,2

საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ორგანიზაციებმა, მათ შორის ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ (WHO), თავდაპირველად განაცხადეს, რომ ვირუსი გადადის ინფიცირებულ ადამიანთან ახლოს მიწაზე ცვენილი დიდი წვეთებით, ასევე დაბინძურებულ ზედაპირებთან შეხებით. ჯანმო-მ 2020 წლის 28 მარტს ხაზგასმით განაცხადა, რომ SARS-CoV-2 ჰაერწვეთოვანი გზით არ გადაიცემა (გარდა ძალიან სპეციფიკური „აეროზოლის წარმომქმნელი სამედიცინო პროცედურებისა“) და რომ საპირისპიროს თქმა „დეზინფორმაცია“ იყო.3ეს რჩევა ეწინააღმდეგებოდა მრავალი მეცნიერის მოსაზრებას, რომლებიც აცხადებდნენ, რომ ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემა, სავარაუდოდ, მნიშვნელოვან ფაქტორს წარმოადგენდა. მაგ. იხ.4-9დროთა განმავლობაში, ჯანმომ თანდათან შეარბილა ეს პოზიცია: პირველ რიგში, აღიარა, რომ ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემა შესაძლებელი იყო, მაგრამ ნაკლებად სავარაუდო;10შემდეგ, ახსნა-განმარტების გარეშე, 2020 წლის ნოემბერში ვენტილაციის როლის პოპულარიზაცია ვირუსის გავრცელების კონტროლის მიზნით (რომელიც მხოლოდ ჰაერწვეთოვანი გზით გადამდები პათოგენების კონტროლისთვისაა სასარგებლო);11შემდეგ, 2021 წლის 30 აპრილს, მან განაცხადა, რომ SARS-CoV-2-ის აეროზოლების მეშვეობით გადაცემა მნიშვნელოვანია (თუმცა არ გამოიყენა სიტყვა „ჰაეროვანი გზით გადამდები“).12მიუხედავად იმისა, რომ დაახლოებით იმ დროს ჯანმო-ს მაღალჩინოსანმა პრესკონფერენციაზე აღიარა, რომ „ვენტილაციის პოპულარიზაციის მიზეზი ის არის, რომ ეს ვირუსი ჰაერწვეთოვანი გზით შეიძლება გადავიდეს“, მათ ასევე განაცხადეს, რომ თავს არიდებდნენ სიტყვა „ჰაერწვეთოვანი გზით გადამდები“-ს გამოყენებას.13საბოლოოდ, 2021 წლის დეკემბერში, ჯანმო-მ განაახლა თავისი ვებსაიტის ერთი გვერდი, სადაც ნათლად იყო მითითებული, რომ ჰაერწვეთოვანი გზით მოკლე და შორ მანძილზე გადაცემა მნიშვნელოვანია და ასევე ნათლად იყო აღნიშნული, რომ „აეროზოლური გადაცემა“ და „ჰაერწვეთოვანი გადაცემა“ სინონიმებია.14თუმცა, ამ ვებგვერდის გარდა, ვირუსის, როგორც „ჰაეროვანი გზით გადამდები“ აღწერა თითქმის მთლიანად არ არსებობს ჯანმო-ს საჯარო კომუნიკაციებში 2022 წლის მარტის მდგომარეობით.

ამერიკის შეერთებულ შტატებში დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრებმა (CDC) პარალელური გზა გაიარეს: პირველ რიგში, წვეთოვანი გზით გადაცემის მნიშვნელობაზე გაამახვილეს ყურადღება; შემდეგ, 2020 წლის სექტემბერში, თავის ვებსაიტზე მოკლედ გამოაქვეყნეს ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემის აღიარების შესახებ ინფორმაცია, რომელიც სამი დღის შემდეგ ამოიღეს;15და ბოლოს, 2021 წლის 7 მაისს, აღიარებულია, რომ აეროზოლის ინჰალაცია მნიშვნელოვანია გადაცემისთვის.16თუმცა, დაავადებათა კონტროლის ცენტრი ხშირად იყენებდა ტერმინს „რესპირატორული წვეთი“, რომელიც ზოგადად ასოცირდება დიდ წვეთებთან, რომლებიც სწრაფად ცვივა მიწაზე.17აეროზოლების აღსანიშნავად,18მნიშვნელოვანი დაბნეულობის შექმნა.19არცერთ ორგანიზაციას არ გაუმახვილებია ყურადღება ცვლილებებზე პრესკონფერენციებზე ან ძირითად საკომუნიკაციო კამპანიებში.20იმ დროისთვის, როდესაც ორივე ორგანიზაციამ ეს შეზღუდული აღიარებები გააკეთა, ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემის მტკიცებულებები უკვე დაგროვილი იყო და ბევრი მეცნიერი და ექიმი აცხადებდა, რომ ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემა არა მხოლოდ გადაცემის შესაძლო გზა იყო, არამედ, სავარაუდოდ,დომინანტურირეჟიმი.212021 წლის აგვისტოში დაავადებათა კონტროლის ცენტრმა განაცხადა, რომ SARS-CoV-2-ის დელტა ვარიანტის გადაცემის ხარისხი ჩუტყვავილას, რომელიც ჰაერწვეთოვანი გზით გადამდები უკიდურესად გადამდები ვირუსია, უახლოვდებოდა.22ომიკრონის ვარიანტი, რომელიც 2021 წლის ბოლოს გაჩნდა, საოცრად სწრაფად გავრცელებული ვირუსი აღმოჩნდა, რომელიც მაღალი რეპროდუქციული რიცხვითა და მოკლე სერიული ინტერვალით ხასიათდებოდა.23

SARS-CoV-2-ის ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემის მტკიცებულებების ძალიან ნელმა და უადგილო მიღებამ საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ძირითადი ორგანიზაციების მიერ ხელი შეუწყო პანდემიის არაოპტიმალურ კონტროლს, მაშინ როდესაც აეროზოლური გადაცემისგან დამცავი ზომების სარგებელი კარგად დადასტურებული ხდება.24-26ამ მტკიცებულებების უფრო სწრაფად მიღება ხელს შეუწყობდა ისეთი სახელმძღვანელო პრინციპების შემუშავებას, რომლებიც განასხვავებდა წესებს შენობაში და გარეთ აქტივობებისთვის, უფრო მეტ ყურადღებას გაამახვილებდა გარე აქტივობებზე, ნიღბების უფრო ადრეულ რეკომენდაციებს, ნიღბის უკეთ მორგებასა და ფილტრაციაზე მეტ და უფრო ადრეულ აქცენტს, ასევე ნიღბის ტარების წესებს შენობაში, მაშინაც კი, როდესაც სოციალური დისტანციის დაცვა იყო შესაძლებელი, ვენტილაციასა და ფილტრაციაზე. უფრო ადრეული მიღება ხელს შეუწყობდა ამ ზომებზე უფრო მეტი აქცენტის გაკეთებას და შეამცირებდა ისეთ ზომებზე დახარჯულ ზედმეტ დროსა და ფულს, როგორიცაა ზედაპირის დეზინფექცია და გვერდითი პლექსიგლასის ბარიერები, რომლებიც საკმაოდ არაეფექტურია ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემისთვის და, ამ უკანასკნელის შემთხვევაში, შეიძლება კონტრპროდუქტიულიც კი იყოს.29,30

რატომ ვითარდებოდა ეს ორგანიზაციები ასე ნელა და რატომ იყო ცვლილებებისადმი ამდენი წინააღმდეგობა? წინა ნაშრომში განხილული იყო სამეცნიერო კაპიტალის (ინტერესების) საკითხი სოციოლოგიური პერსპექტივიდან.31ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემის კონტროლისთვის საჭირო ზომებთან დაკავშირებული ხარჯების თავიდან აცილება, როგორიცაა ჯანდაცვის მუშაკებისთვის უკეთესი პირადი დამცავი აღჭურვილობა (PPE).32და გაუმჯობესებული ვენტილაცია33შესაძლოა, გარკვეული როლი ეთამაშა. სხვებმა შეფერხება N95 რესპირატორებთან დაკავშირებული საფრთხეების აღქმით ახსნეს.32რომლებიც, თუმცა, სადავო იყო34ან საგანგებო მარაგების ცუდი მართვის გამო, რაც პანდემიის დასაწყისში დეფიციტს იწვევს. მაგ. იხ.35

დამატებითი ახსნა, რომელსაც ეს პუბლიკაციები არ გვთავაზობენ, მაგრამ რომელიც სრულიად შეესაბამება მათ დასკვნებს, არის ის, რომ პათოგენების ჰაერწვეთოვანი გზით გადაცემის იდეის განხილვის ან მიღების ყოყმანი ნაწილობრივ განპირობებული იყო კონცეპტუალური შეცდომით, რომელიც საუკუნეზე მეტი ხნის წინ შემოვიდა და საზოგადოებრივი ჯანდაცვისა და ინფექციების პრევენციის სფეროებში ღრმად ჩაიბეჭდა: დოგმა, რომ რესპირატორული დაავადებების გადაცემა გამოწვეულია დიდი წვეთებით და, შესაბამისად, წვეთების შემცირების ძალისხმევა საკმარისი იქნებოდა. ამ ინსტიტუტებმა ასევე გამოხატეს უხალისობა, შეეგუონ ცვლილებებს მტკიცებულებების წინაშეც კი, რაც შეესაბამება სოციოლოგიურ და ეპისტემოლოგიურ თეორიებს იმის შესახებ, თუ როგორ შეუძლიათ ინსტიტუტების მმართველ ადამიანებს წინააღმდეგობა გაუწიონ ცვლილებებს, განსაკუთრებით თუ ეს საფრთხეს უქმნის მათ საკუთარ პოზიციას; როგორ შეუძლია ჯგუფურ აზროვნებას ფუნქციონირება, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ადამიანები თავდაცვით პოზიციაში არიან გარეშე პირების გამოწვევის წინაშე; და როგორ შეიძლება მეცნიერული ევოლუცია მოხდეს პარადიგმის ცვლილებების გზით, მაშინაც კი, როდესაც ძველი პარადიგმის დამცველები ეწინააღმდეგებიან იმის აღიარებას, რომ ალტერნატიულ თეორიას უკეთესი მხარდაჭერა აქვს არსებული მტკიცებულებებიდან.36-38ამგვარად, ამ შეცდომის მდგრადობის გასაგებად, ჩვენ შევეცადეთ შეგვესწავლა მისი ისტორია და ზოგადად, ჰაერწვეთოვანი გზით დაავადებების გადაცემის ისტორია და გამოგვეკვეთა ის ძირითადი ტენდენციები, რამაც გამოიწვია წვეთოვანი თეორიის დომინირება.

გადმოდით https://www.safetyandquality.gov.au/sub-brand/covid-19-icon-დან